Με τον όρο υπογονιμότητα  περιγράφεται η αδυναμία σύλληψης εμβρύου μετά από 1 έτος (12 μήνες) συχνών ελεύθερων σεξουαλικών επαφών. Η υπογονιμότητα χρήζει διερεύνησης όταν έχουν εξαντληθεί οι πιθανότητες φυσικής σύλληψης. 

Ο έλεγχος υπογονιμότητας ξεκινά με ένα λεπτομερές ιστορικό και των δύο μελών. Αφού ολοκληρωθεί το ιστορικό, ακολουθούν πιο εξειδικευμένες κλινικές εξετάσεις όπως η εξέταση σπέρματος, ωοθυλακιορρηξίας, βατότητας των σαλπίγγων κ.α

Η υπογονιμότητα είναι συνήθως αποτέλεσμα  διαταραχής λειτουργιών (οργάνων ή συστημάτων του σώματος) του ανδρικού ή γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος, που εμποδίζει την επίτευξη της κύησης.

Πρωτοπαθής χαρακτηρίζεται όταν το ζευγάρι δυσκολεύεται να συλλάβει για πρώτη φορά, ενώ  δευτεροπαθής όταν το  ζευγάρι έχει τεκνοποιήσει στο παρελθόν μία ή περισσότερες φορές και δυσκολεύεται να επιτύχει μία ακόμα κύηση.

Στις γυναίκες πιθανά αίτια υπογονιμότητας είναι

• η προχωρημένη ηλικία
• οι διαταραχές της ωοθυλακιορρηξίας
• τα ινομυώματα
• η ανεπαρκής ή μειωμένη λειτουργία των ωοθηκών
• οι φλεγμονές και ανατομικές ανωμαλίες ή βλάβες του γεννητικού συστήματος, από τον τράχηλο της μήτρας μέχρι τις σάλπιγγες
• η ενδομητρίωση ή οι ενδομητρικοί πολύποδες
• ο σακχαρώδης διαβήτης, οι ενδοκρινοπάθειες και οι ανοσολογικές διαταραχές
• η χημειοθεραπεία
• ο τρόπος ζωής
• το κάπνισμα

Στους άνδρες πιθανά αίτια αποτελούν

• η προ-σπερματογένεση
• η σπερματογένεση
• η μετά-σπερματογένεση
• ο υποθάλαμος-υπόφυση
• τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα
• οι περιβαλλοντικοί παράγοντες
• η λοίμωξη της ουρητικής οδού
• η ανατομία-δομή
• η θεραπεία με χημειοθεραπεία
• ο τρόπος ζωής
• το κάπνισμα

Διευρεύνηση γονιμότητας στους άνδρες

Στο ιστορικό που λαμβάνει ο ιατρός για τον άνδρα εξετάζονται παράγοντες όπως η λήψη φαρμάκων, ο τρόπος ζωής, δηλαδή αν καπνίζει, αθλείται κτλ. Επιπλέον εξετάζονται παλαιότεροι τραυματισμοί, ιδιαιτέρως τραυματισμός στους όρχεις. Στην συνέχεια ακολουθεί ο κλινικός έλεγχος.

Αρχικά ο άνδρας υποβάλλεται σε  σπερμοδιάγραμμα. Στην εξέταση αυτή αναλύονται βασικά χαρακτηριστικά του σπέρματος, όπως είναι η συγκέντρωση, ο συνολικός αριθμός των σπερματοζωαρίων, η κινητικότητα, η μορφολογία και ο όγκος του. Επανάληψη της εξέτασης πραγματοποιείται αν το αποτέλεσμα είναι παθολογικό ώστε να επιβεβαιωθεί το πρώτο αποτέλεσμα.

Στη συνέχεια ακολουθούν εργαστηριακές ορμονικές εξετάσεις (FSH, LH, TSH, PRL, Τεστοστερόνη), καρυότυπος, εξέταση κυστικής ίνωσης και κλινική εξέταση από τον ειδικό ουρολόγο.

Ιδιαίτερα απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις στη διερεύνηση θεωρούνται ο καρυότυπος ζεύγους και προηγμένοι γενετικοί έλεγχοι (πχ PGS, FISH). Παρατηρούνται πιθανές αλλαγές σε χρωμοσώματα, γονίδια ή πρωτεΐνες. Τα αποτελέσματα από τέτοιου είδους εξετάσεις μπορούν να επιβεβαιώσουν ή να αποκλείσουν υποψία για μια γενετικά καθορισμένη κατάσταση ή να προσδιορίσουν την πιθανότητα ενός ατόμου να αναπτύξει ή να μεταβιβάσει μια γενετική διαταραχή.

Επίσης διενεργείται ενδοκρινολογικός έλεγχος, καθώς και ανάλυση του σπέρματος (κατάτμηση ή κατακερματισμός DNA).

Διερεύνηση γονιμότητας στις γυναίκες

Όσον αφορά τη γυναίκα,  διενεργείται ορμονικός έλεγχος τις πρώτες 2-4 μέρες της περιόδου της και περιλαμβάνει έλεγχο των FSH, LH, προλακτίνης, οιστραδιόλης και TSH.

Επιπλέον την 21η μέρα του κύκλου ακολουθεί η εξέταση του υπολογισμού της προγεστερόνης ορού  σε γυναίκες με κύκλο 28 ημερών, ώστε να επιβεβαιωθεί ή να αποκλειστεί η ωοθηλακιορρηξία. Στα μέσα του κύκλου της περιόδου  πραγματοποιείται διακολπικό υπερηχογράφημα.

Εάν ανευρεθεί ωοθυλάκιο μεγέθους άνω των 17 – 18mm αποτελεί στοιχείο επικείμενης ωοθυλακιορρηξίας.

Η αξιολόγηση της βατότητας των σαλπίγγων γίνεται με μια απεικονιστική μέθοδο που ονομάζεται υστεροσαλπιγγογραφία (ΥΣΓ) ή με τη λαπαροσκόπηση, η οποία πραγματοποιείται όταν υπάρχουν αμφίβολα ευρήματα στην υστεροσαλπιγγογραφία.

Υστεροσκόπηση, είναι μία εξειδικευμένη διαγνωστική χειρουργική επέμβαση κατά την οποία ο γιατρός εξετάζει με μεγάλη λεπτομέρεια το εσωτερικό του τραχήλου και της μήτρας.

Η λαπαροσκόπηση πρόκειται για μία χειρουργική επέμβαση που πραγματοποιείται μέσω μικρών τομών στην περιοχή γύρω από τον αφαλό. Θεωρείται σημαντική εξέταση για τη διάγνωση και θεραπεία της ενδομητρίωσης και άλλων παθολογικών καταστάσεων που σχετίζονται με την υπογονιμότητα (πχ κύστεις ωοθηκών, ινομυώματα,συμφύσεις).

Συνοπτικά

Συχνά η υπογονιμότητα βιώνεται ως μια αγχώδης εμπειρία, καθώς η διάγνωσή της επηρεάζει τη ζωή του ατόμου και του ζευγαριού σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.

Θα πρέπει να προσφέρεται ψυχολογική υποστήριξη πριν, μετά και κατά τη διάρκεια της διερεύνησης και θεραπείας ανεξαρτήτως αποτελέσματος.